Eklemelerden uzaktaki, veya genel bir deyimle, bir gerilme yoğunlaşması nedeni ile işletme mukavemetinin azaltılması gereken her konumdan uzaktaki, devamlılığı bozulmayan malzemelerdeki işletme mukavemeti yapılmayacaktır.Eklemelerin yakınında, perçin veya cıvata delikleri ve kaynak dikişleri nedeni ile kesitlerin değişmesinden, işletme mukavemeti azaltılacaktır. Bunların etkisi, “Çentik etkisi,, olarak, malzemenin süreksizliği nedeni ile gerilme yoğunlaşması etkisiyle hesaplara katılacaktır.
1. ) Kaynak Edilmemiş Kısımlar
Bu kısımlar için üç çentik hali ele alınmıştır. WQ hali, bizzat malzemenin çentik etkisi olmaması hali için geçerlidir.ve VI2 halleri, delinmiş yapı elemanları için geçerlidir.(Cetvel T – A 1,45 – (I) ‘e bakınız).u çentik etkisiyle, emniyet gerilmesinde, büyüklüğü aşağıdaki süreksizlik cinsine, yani seçilen eklemenin cinsine bağlı, bir azaltma olarak etki yapacaktır.Bu çentik etkisinin önemini belirtmek için çeşitli eklemeler, aşağıdaki çeşitli kategorilere ayrılmıştır:
2 . ) Kaynak Edilmiş Kısımlar
Bu eklemeler, Kq dan K4 de kadar sınıflandırılan ve kaynak dikişlerinin yanındaki taşıyıcı sistem elemanlarını ilgilendiren, çoğalan bir çentik etkisidir.Cetvel T – A 1,45-(I) de, vinç yapımında sık sık kullanılacak olan, kaynak dikişi ve eklemelerin bir sınıflandırmasının bulunduğu, kaynak dikişleri kalitesine ait birkaç bilgi bulunmaktadır.
İŞLETME MUKAVEMETİ İÇİN EMNİYETLİ GERİLMELERİN HESAPLANMASI
1.) Normal Gerilmeler
Çekme ve basmadaki emniyetli gerilmelerin tesbiti için, çıkış değerleri, değişken gerilme ile + ctw (k= -1) yapılan deneylerde, %90 bir muhtemel ömür veren defterlerdir. Burada 4/3 gibi bir emniyet katsayısı hesaplara katılacaktır.Gerilme tekrarının sayısı ve gerilme durumu o şekilde dikkate alı
nacaktır ki, bir elemanın her bir gerilme grubu için aw değerleri belirlenecektir. Böylece bu iki etki büyüklüğü dikkate alınmış olacaktır.Kaynaksız kısımlarda a değerleri St 37 ve St 42 çelikleri için eşit, St 52 için daha yüksektir.Kaynak edilmiş kısımlarda her üç çelik kalitesi için cw değerleri
eşittir. 2 Gruplara ve çentik haline bağlı kp/mm olarak değerleri.Parantez içindeki değerler, kopma mukavemetinin 0,75 katından daha büyüktürler ve yalnız teorik değerlerdir. (Sahifel 21 deki açıklama 2’ye bakınız.)Aşağıdaki formüllerle, k nin bütün değerleri için, işletme mukavemetinin emniyetli gerilmeleri tespit edilecektir.(1),(2),(3) ve (4) sayılı formüllerin kullanılmasını kolaylaştırmak için, Cetvel T – A 1,45 – (II),(IV),(VI),(VIII) ve (X) da, işletme mukavemeti için emniyetli gerilmeler verilmiştir. Bunlar 0,75 ctr olarak sınırlıdır.
2.)Taşıyıcı Sistem Elemanları Malzemesindeki Kayma Gerilmeleri
1 ilâ 6 guruplarından her biri için WQ halinin çekmedeki işletme mukavemeti için emniyetli gerilme, /T~ ile bölünecektir. Cetvel T – A 1,45 – (III),(V),(VII),(IX) ve (XI) de, malzemeler için işletme mukavemetinin emniyetli gerilmeleri verilmiştir.
- )Aynı Zamanda Çekmeye (Veya Basma) v e Kaymaya Yüklenme
Bu halde her bir normal gerilme ve kayma gerilmesi için, her birinin yalnız etki yaptığı kabul edilerek, işletme mukavemeti için, o , a.,„ veya t emniyetli gerilmeleri tespit edilecektir. Burada her y a X y a biri için dikkate alınacak k değeri bölüm 1,454de göre tespit edilecek. Bu ttç yüklemenin birleşiminin etkisi, aşağıdaki gibi dikkate alınır:Çok ve değişken yüklemelerin aynı zamanda etkisinden işletme mukavemetinin hesaplanması için önce, her bir normal yüklemeler için °xa ve °ya ve lc*y,Da yüklemesi için Txya emniyetli gerilmeleri, her birinin k değerine göre hesaplanacaktır. Burada gerilmelerin,tc değeri için tek başına etki yaptığı kabul edilecektir. Bundan başka hesaplanan en büyük a , a ve t qeril1 x max’ y max xy max v melerinin, yukarıda hesaplanan, <j, a rm veya t„ . emniyetli geril xa y a xy a melerinden küçük veya eşit olduğu kontrol edilmelidir. Hesapla bulunan hiçbir gerilmenin, I ci yükleme halinde, akma sınırı esasına göre bulunan değerinden daha büyük olması uygun değildir. (Bölüm 1,411’e bakınız.) Emniyetli gerilmeler. Cetvel T – A 1,45 – (II), (III) vb deki eğrilerde verilmiştir.
Üç zorlamanın birleşim etkilerinin hesaplanması için iki hal dikkate alınacaktır.a) Bir yükleme halinde, bir gerilme diğer ikisinden önemli derecede büyük ise, elemanların devamlı mukavemete göre hesaplanması yalnız en büyük gerilme dikkate alınarak yapılacak, diğer ikisinin etkileri ihmal edilecektir.b) Diğer bütün hallerde, her bir münferit yüklemenin hesaplanmasında aşağıdaki bağıntının kontrol edilmesi tavsiye edilecektir.Buradaki o , 0 ve T gerilmeleri, (1),(2), (3) ve (4) sayılı x a y a xya formüllerden hesaplanacak ve 0,75.oR ile sınırlanacaktır. Bu değerler Cetvel T – A 1,45 – (IX),(III) vb.de verilmiştir.Bu formülün kullanılması için bölüm 1,4113 de verilenlerin dikkate alınması tavsiye edilecektir. Buna göre,- ya, hesaplanan maksimum 0x max, 0y max ve Txy max değerleri, emniyetli, 0 , 0 ve r gerilmelerine oranlanarak birleştirilek 1 xa ya xya çektir. Burada hesaplama k nin en uygunsuz değerine göre yapılacaktır.- veya, mümkün olan hakiki, en uygunsuz birleşim tespit edilecektir.
Hesaplama yapılırken aşağıdaki değerler hesaplara katılacaktır.
a ) o ve k . , 0 , t , < ve k için denk değerleriyle x max x mın’ y’ xy’ y xy * 1
b ) o ve ıe . , 0 , x , K v e < için denk değerleriyle y max y mın’ x’ xy’ x xy – J
c) t veıc . , o , o , k ve k için denk değerleriyle xy max xy mın x y x y
Burada, bölüm 1,4113 deki açıklamanın dikkate alınması tavsiye edilir.Hesapları kolaylaştırmak için Cetvel T – A 1,45 – (XII) de, ması halinde, pozitif olacaktır. Böyle olmadığında negatiftir.
Bu eşitsizlik en uygunsuz şartı ortaya kor. Burada çıkan değerin 1 den büyük önemsiz bir değer o lirasına müsaade edilecektir. Bu takdirde aşağıdaki eşitsizliğe göre hesaplama yapılacaktır: Burada şunuda belirtmek gerekir ki, a ve a kendi cebirsel değerleri yx max y max le hesaplara katıldığı halde, 10^1 ve |o al değerleri mutlak değerleriyle hesaplara katılacaktır.
GENEL AÇIKLAMALAR
Açıklama 1- Yukarıdaki uygulamanın kullanılmasında, eklemenin cinsine göre taşıyıcı sistemde meydana gelebilecek yan gerilmelerin (Sekonder gerilmelerin) dikkate alınması önemlidir.Açıklama 2- a için verilen cetvelin incelenmesinde (Sahife 117), 1 ve 2 ci grupta verilen gerilmeler, genel olarak taşıyıcı sistemler için müsaade edilenden önemli ölçüde büyük olduğu tespit edilir. Bunlar daha ağır grupların (3,4,5 ve 6 ) orta ilâ ağır çentik etkilerinde (Kj, K3 ve K^) elde edilen deney sonuçlarının ektrapolasyonla tespit edilen ve yalnız teorik olan delerlerdir. Bu nedenle parantez içinde verilen bu defterlerin hiç bir fiziksel anlamı yoktur. 0 halde kıyaslama Kq veya Kx çentik halindeki sakatlanmamış metaldekinden ( WQ çentik hali) daha iyi işletme özelliğine sahip bir eklemeye göre yapılmalıdır.Bu açıklama, hafif gruplar ve hafif ilâ orta çentik etkileri için işletme mukavemetine göre hesaplamanın çok zaman gerekli olmadığı şeklindeki bilinen bir hakikati de izah eder.Burada şunu da belirtmek gerekir ki, bu a nin teorik değeri, yalnız çok eksenli yüklemelerde, işletme mukavemetine karşı oxa» c^a ve Txya emniyetli gerilmelerinin bulunmasında, formül (5) de kullanılacaktır. Biraz evvel yukarıda verildiği gibi, bu değerler, (1),(2), (3) ve (4) formüllerine göre(sahifell6-117) hesaplanacaktır. Bunlar Cetvel T – A 1,45 -(II ilâ X) da verilmiştir. Bunların çekme mukavemetindeki üst sınırı 4/3 emniyet katsayısının kullanılması durumunda bulunmaktadır.Hesaplama örnekleri eklerin sonunda bulunmaktadır.
- EKLEMELERİN HESAPLANMASI (Kaynak dikişleri, – Cıvatalar – Perçinler)
l.l Kaynak Dikişleri
a)Kaynak Dikişlerindeki Çekme Ve Basma Yüklemeleri
Kaynak dikişlerinin çekme ve basma gerilmelerin de ki işletme mukavemeti hesabında, kaynak edilen elemanın malzemesindeki gibi, aynı emniyet gerilmesi alınacaktır. Cetvel T – A 1,45 – (II),(IV),(VI), (VIII) ve (X) da bu değerler her zorlanma grubu ve her çentik hali için verilmiştir. Sonuncusu Cetvel T – A 1,45- (I)’e uyan birleşim uygulamasına göre düzenlenecektir.Açıklama- Bölüm 1,4124 de birkaç hal için öngörülen sınır değerleri, özellikle kaynak dikişlerinin enlemesin de ki çekme ve basmada dikkate alınmalıdır.Ek A – 1,4124 de, kaynak dikişlerindeki gerilmelerin tespit edilme
si için bazı bilgiler verilmiştir
b)Kaynak Dikişlerindeki Kayma Gerilmeleri
Kaynak dikişlerindeki, işletme mukavemetine göre emniyetli kayma gerilmesi, Kq çentik halindeki çekme gerilmesinin /T~ ye bölünmesiyle elde edilecektir.Cetvel T – A 1,45 – (III),(V),(VII),(IX) ve (XI) de, 1 den 6 ya kadar her bir grup için, işletme mukavemetine göre kaymadaki bu emniyetli değerler verilmiştir.
c)Çok Eksenli Yükleme
Birden çok değişken yüklemeler altında, kaynak dikişlerinin işletme mukavemetine etkisi, yukarıda taşıyıcı sistem elemanları için etraflıca verilen metotların kullanılmasıyla dikkate alınacaktır.
2 ) Cıvatalar v e Perçinler
- a) Çekme Zorlanması
Değişken çekme kuvvetleriyle yüklü cıvataların ve perçinlerin işletme mukavemeti hesaplanmayacaktır.Burada şunu hemen belirtmek gerekir ki, cıvatalar imkân oranında ve perçinler de hemen hemen hiç bir zaman çekmeye yüklenmemelidirler.
- b) Kesmeye Ve Delik Yüzeyine Yüklenme
Bölüm 1,4121.1 uyarınca kesme, bir düzlemde kesme ve çok düzlemde kesme olarak ikiye ayrılacaktır.Cıvata ve perçinler için işletme mukavemetinde emniyetli kesme gerilmesi, W2 çentik halindeki emniyetli gerilmenin.Bir düzlemdeki kesme için, 0,6 çok düzlemdeki kesme için, 0,8 ile çarpılması suretiyle elde edilecektir.Bu değerler cetvel T – A 1,45 – (III),(V),(VII),(IX) ve (XI) de 1 ilâ 6 grupları için verilmiştir. Emniyetli deslik yüzey basıncı gerilmeleri, cıvatalardaki ve perçinlerdeki emniyetli kesme gerilmelerinin 2,5 ile çarpılması suretiyle elde edilecektir.
- İŞLETME MUKAVEMETİ EGRÎLERÎ
İşletme mukavemeti için emniyetli gerilmeye ait her cetvtelin yanında bunlara uyan, değerleri akma sınırı esasına göre hesaplanmış, eğriler meydana getirilmiştir .Böylece kıyaslama gerilmesi formülünün (5) kullanılamayacağı, sık sık meydana gelen özel hallerde, derhal gerilme bulunacak ve işletme mukavemetine göre olduğu kadar akma sınırına göre de hesaplama imkanı sağlanacaktır.Cetvel T – A 1,45 – (II) deki eğrilerden anlaşılacağına göre l.ci guruptaki işletme mukavemetine göre hesaplamanın gereksiz olduğu vinçler için K4 çentik halinin dışında, negatif k değerleri için
böyle bir hesaplama gerekli olabilir.
Hemen Bizi Arayın